در قلب رشتهکوه البرز و در میان منطقهای محصور با قلل مرتفع و یخچالهای دائمی موسوم به تخت سلیمان، قلهای گرانیتی و باابهت با ارتفاع دقیق ۴۸۵۰ متر قد برافراشته که با نام «علمکوه» شناخته میشود. این قله، پس از دماوند، به عنوان دومین قله بلند ایران، جایگاهی ویژه و منحصربهفرد در تاریخ و فرهنگ کوهنوردی کشور دارد. اما شهرت علمکوه صرفاً به ارتفاع آن محدود نمیشود؛ این کوهستان، بهشتی برای صخرهنوردان و علاقهمندان به صعودهای فنی و چالشی است. برخلاف قله دماوند که عمدتاً از مسیرهای کوهپیمایی صعود میشود، علمکوه با داشتن دیواره شمالی عظیم و مسیرهای فنی متعدد، به مثابه دانشگاهی برای کوهنوردی فنی و سنگنوردی در ایران عمل میکند. صعود به این قله از جبهههای مختلف، تجارب کاملاً متفاوتی را رقم میزند؛ از یک کوهپیمایی سنگین و زیبا در جبهه جنوبی که از دشت حصارچال عبور میکند، تا یک درگیری تمامعیار با سنگ، یخ و تکنیک در دیواره شمالی که یکی از سختترین مسیرهای دیوارهنوردی در ایران و جهان به شمار میرود. موقعیت جغرافیایی این قله در استان مازندران و در نزدیکی شهر کلاردشت، دسترسی به آن را برای کوهنوردان ممکن ساخته و هر ساله، بهویژه در فصل تابستان، میزبان صدها تیم کوهنوردی و سنگنوردی از سراسر ایران و جهان است که هر یک با هدفی متفاوت، از کوهپیمایی و لذت بردن از طبیعت بکر منطقه گرفته تا به چالش کشیدن تواناییهای فنی خود بر روی گردهها و دیوارههای آن، راهی این منطقه شگفت انگیز میشوند.
جغرافیای منطقه تخت سلیمان و ویژگیهای زمینشناسی علمکوه
قله علمکوه نگین اصلی منطقهای کوهستانی و وسیع به نام «تخت سلیمان» است. این منطقه با بیش از ۴۵ قله بالای ۴۰۰۰ متر، یکی از متراکمترین و مرتفعترین نواحی کوهستانی ایران محسوب میشود و به دلیل شباهت ساختاری و تعدد قلل مرتفع، گاهی از آن با عنوان «آلپ ایران» نیز یاد میشود. از نظر زمینشناسی، ساختار علمکوه تفاوت بنیادینی با قله آتشفشانی دماوند دارد. این قله و دیوارههای آن از تودههای گرانیتی بسیار سخت و مقاوم تشکیل شدهاند که حاصل نفوذ ماگما در دورههای زمینشناسی گذشته و سپس فرسایش سنگهای نرمتر اطراف آن است. همین ساختار گرانیتی، با ایجاد اصطکاک مناسب و گیرههای طبیعی فراوان، علمکوه را به یک مقصد ایدهآل برای سنگنوردی تبدیل کرده است. در اطراف این قله، یخچالهای دائمی و عظیمی همچون یخچال علمچال در شمال، یخچال هفتخوان در غرب و یخچالهای پراکنده دیگر وجود دارند که نقش حیاتی در تأمین آب منطقه و شکلدهی به مورفولوژی آن ایفا میکنند. قلههای مهم دیگری مانند شاخکها، سیاهسنگ، کالاهو، و تخت سلیمان در همسایگی علمکوه قرار گرفتهاند و مجموعهای بینظیر از خطالرأسهای فنی و مناظر کوهستانی خیرهکننده را پدید آوردهاند. درک این ویژگیهای جغرافیایی و زمین شناختی برای هر کوهنوردی که قصد صعود به قلل این منطقه را دارد، امری ضروری است، چرا که نوع مسیر، درجه سختی و حتی تجهیزات مورد نیاز، ارتباط مستقیمی با ساختار سنگی، شیبها و حضور یخچالها در منطقه دارد.
دیواره شمالی علمکوه؛ افسانهای از سنگ و اراده
بدون شک، شهرت اصلی و جهانی علمکوه، مدیون دیواره شمالی آن است. این دیواره، با ارتفاعی نزدیک به ۷۰۰ متر و شیب تقریباً عمودی، یکی از بزرگترین، فنیترین و سختترین دیوارههای سنگنوردی در ایران و حتی جهان به شمار میرود. صعود این دیواره که ترکیبی از سنگنوردی طبیعی و مصنوعی، و گاهی درگیری با یخ و برف است، آزمون نهایی توانایی، تکنیک، استقامت و جسارت هر سنگنوردی محسوب میشود. تاریخچه گشایش مسیر بر روی این دیواره به دهه ۱۳۴۰ شمسی بازمیگردد، زمانی که کوهنوردان آلمانی به سرپرستی «هاری روست» برای اولین بار موفق به صعود آن شدند و مسیری را به نام خود ثبت کردند که امروزه به «مسیر هاری روست» یا «مسیر آلمانیها» (German Flank) مشهور است. پس از آن، تیمهای مختلفی از کشورهای فرانسه، لهستان، ایتالیا و همچنین سنگنوردان برجسته ایرانی موفق به گشایش مسیرهای جدیدی بر روی این دیواره شدند که هر یک داستان و چالشهای خاص خود را دارند. مسیرهایی مانند «مسیر فرانسویها»، «مسیر لهستانیها» (شامل دو مسیر ۵۲ و ۴۸)، «مسیر آرش» و «مسیر همدانیها» از جمله مشهورترین گشایشهای انجام شده بر روی این دیواره هستند. صعود این دیواره معمولاً چندین روز به طول میانجامد و نیازمند شبمانی بر روی دیواره (Biouvac) در شرایط سخت و غیرقابل پیشبینی کوهستان است. دیواره شمالی علمکوه نه تنها یک چالش ورزشی، بلکه یک نماد فرهنگی در جامعه کوهنوردی ایران است؛ نمادی از غلبه بر ترس، کار تیمی و تلاش برای رسیدن به غیرممکنها.
مسیر حصارچال (جبهه جنوبی)؛ محبوبترین مسیر کوهپیمایی
برای آن دسته از کوهنوردانی که به دنبال صعودی غیرفنی اما همچنان چالشبرانگیز و زیبا به قله علمکوه هستند، جبهه جنوبی یا مسیر حصارچال بهترین گزینه است. این مسیر که به عنوان مسیر «سیاهسنگها» نیز شناخته میشود، سادهترین و رایجترین راه برای رسیدن به قله دوم ایران است. نقطه شروع این صعود، دشت وسیع و سرسبز «حصارچال» است که خود یکی از زیباترین و مرتفعترین دشتهای ایران محسوب میشود. برای رسیدن به حصارچال، کوهنوردان ابتدا باید از قرارگاه کوهنوردی ونداربُن در کلاردشت، با استفاده از خودروهای مناسب، خود را به تنگ گلو برسانند و از آنجا پیادهروی به سمت دشت حصارچال را آغاز کنند. این دشت در ارتفاع تقریبی ۳۸۰۰ متری، مکانی ایدهآل برای برپایی کمپ و همهوایی پیش از صعود نهایی است. مسیر صعود از کمپ حصارچال به سمت قله، یک مسیر پاکوب مشخص است که با شیبی ملایم آغاز شده و به تدریج بر تندی آن افزوده میشود. در بخشهای انتهایی، مسیر از میان سنگهای بزرگ و کوچک عبور میکند که به همین دلیل به آن مسیر سیاهسنگها میگویند. اگرچه این مسیر از نظر فنی ساده است، اما به دلیل ارتفاع بالا، مسافت طولانی و شیب قابل توجه در بخش پایانی، نیازمند آمادگی جسمانی بسیار خوب، همهوایی مناسب و تجهیزات کامل کوهپیمایی است. منظره قله علمکوه و دیگر قلل منطقه تخت سلیمان از روی خطالرأس این مسیر، یکی از باشکوهترین چشماندازهای کوهستانی ایران را به نمایش میگذارد.
صعود از مسیر علمچال؛ دروازه ورود به دنیای فنی
مسیر علمچال، که از جبهه شمالی به سمت قله امتداد مییابد، مسیری به مراتب فنیتر و جدیتر از مسیر جنوبی حصارچال است. این مسیر در واقع راه دسترسی اصلی به پای دیواره شمالی و همچنین مسیر صعود گرده آلمانها است، اما خود نیز میتواند از طریق گردنه «شانهکوه» به قله ختم شود. صعود از این مسیر با حرکت از قرارگاه ونداربن به سمت پناهگاه «سرچال» در ارتفاع تقریبی ۴۱۰۰ متری آغاز میشود. پناهگاه سرچال یکی از مجهزترین پناهگاههای کوهستانی ایران است و به عنوان پایگاه اصلی برای تمامی فعالیتها در جبهه شمالی علمکوه عمل میکند. پس از پناهگاه سرچال، مسیر به سمت دشت وسیع و یخچالی «علمچال» ادامه مییابد. در اینجا، کوهنوردان با منظرهای خیرهکننده از دیواره شمالی علمکوه و قله شاخک روبرو میشوند. ادامه مسیر به سمت قله، نیازمند عبور از روی یخچال علمچال و سپس صعود از یک دهلیز پرشیب و سنگی به سمت گردنه شانهکوه است. این بخش از مسیر، بهویژه در اوایل فصل که با برف پوشیده شده، ممکن است نیازمند استفاده از کرامپون و کلنگ باشد و خطر ریزش سنگ نیز همواره وجود دارد. صعود از مسیر علمچال اگرچه به اندازه صعود دیواره فنی نیست، اما یک کوهنوردی کامل و جدی در ارتفاعات بالا محسوب میشود که نیازمند تجربه، مهارتهای اولیه کار با ابزار فنی و آمادگی کامل برای مواجهه با چالشهای یک محیط آلپی است.
گرده آلمانها؛ کلاسیکترین مسیر فنی آلپی ایران
در میان مسیرهای صعود به قله علمکوه، «گرده آلمانها» (German Ridge) جایگاهی اسطورهای دارد. این مسیر که در واقع یک خطالرأس سنگی است و دیواره شمالی را از یخچال غربی (هفتخوان) جدا میکند، یک صعود کلاسیک آلپی است که ترکیبی بینظیر از کوهپیمایی، دست به سنگ شدن (Scrambling) و سنگنوردی در مقیاس متوسط را ارائه میدهد. این مسیر برای کوهنوردانی که تجربه کوهپیماییهای سنگین را دارند و میخواهند وارد دنیای صعودهای فنیتر شوند، یک پله ترقی ایدهآل است. صعود گرده آلمانها از پناهگاه سرچال آغاز شده و با رسیدن به ابتدای گرده، چالش اصلی شروع میشود. کوهنوردان باید با حمایت طناب از بخشهای مختلف این خطالرأس عبور کنند که شامل تیغههای باریک با درههای عمیق در دو طرف و گذرگاههای فنی معروفی مانند «دوقدمی» است. این مسیر، علاوه بر آمادگی جسمانی، نیازمند تسلط بر اصول اولیه سنگنوردی، کار با طناب، فرود و صعود با ابزار و مهمتر از همه، داشتن روحیهای قوی برای مقابله با ارتفاع و فضای باز (Exposure) است. گرده آلمانها به دلیل زیبایی، چالش فنی متعادل و تاریخچهای که به اولین صعود کوهنوردان آلمانی در سال ۱۳۱۵ بازمیگردد، به یکی از پرطرفدارترین و تکرارشوندهترین مسیرهای فنی در کوهنوردی ایران تبدیل شده است و صعود موفقیتآمیز آن، افتخاری بزرگ برای هر کوهنورد ایرانی محسوب میشود.
بهترین زمان صعود و شرایط آب و هوایی منطقه
انتخاب زمان مناسب برای صعود به علمکوه، کلیدیترین عامل در موفقیت و ایمنی برنامه است. به طور کلی، بهترین فصل برای صعود به این قله، از اواسط تیرماه تا اواسط شهریورماه است. در این بازه زمانی، شرایط آب و هوایی در منطقه تخت سلیمان به پایدارترین حالت خود میرسد، حجم برف در مسیرها به حداقل کاهش یافته و طول روز برای انجام یک صعود طولانی مناسب است. با این حال، حتی در دل تابستان نیز آب و هوای علمکوه بسیار ناپایدار و غیرقابل پیشبینی است. کاهش ناگهانی دما، وزش بادهای شدید، بارش باران و تگرگ و حتی بارش برف در ارتفاعات بالا، پدیدههایی معمول در این منطقه هستند. بنابراین، بررسی دقیق پیشبینیهای هواشناسی قبل از برنامه و همراه داشتن پوشاک مناسب برای مقابله با شرایط مختلف، امری حیاتی است. صعود در فصول بهار و پاییز به دلیل حجم زیاد برف و افزایش خطر بهمن، بسیار دشوارتر و خطرناکتر است و تنها توسط تیمهای مجرب انجام میشود. اما صعود زمستانه به علمکوه، به خصوص از جبهه شمالی، یک اکسپدیشن تمامعیار در سطح جهانی محسوب میشود. در زمستان، منطقه با دمای زیر صفر درجه، طوفانهای سهمگین و خطر دائمی بهمن روبرو است و تلاش برای صعود به قله در این شرایط، نیازمند بالاترین سطح تجربه، تجهیزات و توانایی فنی و روانی است و تنها از عهده زبدهترین کوهنوردان جهان برمیآید.
تجهیزات و آمادگیهای لازم برای صعود بر گرانیت سخت علم کوه
نوع تجهیزات مورد نیاز برای صعود به علمکوه، بستگی کامل به مسیر انتخابی دارد. برای صعود از مسیر جنوبی حصارچال، تجهیزات استاندارد کوهپیمایی در ارتفاعات بالا کفایت میکند؛ این تجهیزات شامل کفش کوهپیمایی سنگین، کولهپشتی مناسب، لباسهای لایهای (بیس، پلار، گورتکس)، کلاه و دستکش گرم، عینک آفتابی و کرم ضدآفتاب، باتوم کوهنوردی و کیت کمکهای اولیه است. اما برای مسیرهای فنی مانند گرده آلمانها و دیواره شمالی، لیست تجهیزات بسیار گستردهتر و تخصصیتر میشود. علاوه بر تمام موارد فوق، به تجهیزات فنی انفرادی مانند هارنس (صندلی صعود)، کلاه کاسک، ابزارهای حمایتی و فرود، و همچنین تجهیزات فنی تیمی مانند طناب صعود، کارابین، اسلینگ، و ابزارهای میانی برای ایجاد کارگاه و حمایت (مانند فرند و کیل) نیاز است. در اوایل فصل تابستان که یخچالها هنوز پوشیده از برف هستند، همراه داشتن کلنگ و کرامپون حتی برای مسیرهای کوهپیمایی نیز ضروری است. فراتر از تجهیزات، آمادگی جسمانی و همهوایی مناسب نقشی حیاتی در موفقیت صعود ایفا میکند.
دیدگاهتان را بنویسید