در میان انبوه قلههای سر به فلک کشیده رشتهکوه البرز مرکزی، نامهایی وجود دارند که نه تنها به واسطه ارتفاع، بلکه به دلیل جایگاه جغرافیایی، تاریخ و ابهتشان در ذهن کوهنوردان و طبیعتدوستان حک شدهاند. قله شاه البرز با ارتفاع دقیق ۴۱۷۰ متر، یکی از همین نامهای پرآوازه است؛ کوهی سترگ و باشکوه که عنوان بلندترین قله استان البرز را با افتخار بر دوش میکشد و همچون دیواری عظیم، مرز طبیعی میان دو منطقه تاریخی و فرهنگی مهم ایران، یعنی دره طالقان در استان البرز و دره الموت در استان قزوین را ترسیم میکند. این موقعیت مرزی، شاه البرز را به یک مقصد مشترک و نقطه تلاقی کوهنوردان دو استان تبدیل کرده و صعود به آن را به تجربهای فراتر از یک فعالیت ورزشی صرف بدل ساخته است. شاه البرز تنها تودهای از سنگ و خاک نیست، بلکه یک اکوسیستم زنده، یک منظرگاه بیبدیل و یک چالش جدی برای هر کوهنوردی است که سودای ایستادن بر فراز آن را در سر میپروراند. صعود به این قله، سفری است که از دشتهای سرسبز و روستاهای باصفای دامنه آغاز میشود، از میان درههای عمیق و رودخانههای خروشان میگذرد، از شیبهای تند و نفسگیر عبور میکند و در نهایت بر روی خطالرأس وسیع و تیغهای آن به اوج میرسد؛ جایی که چشماندازی ۳۶۰ درجه از قلل نامی البرز، از علمکوه و تخت سلیمان در غرب گرفته تا قلههای آزادکوه در شرق، پاداش تلاش کوهنوردان است. این کوه، با نام پرابهت خود، به حق “شاه” منطقه البرز غربی است و صعود به آن، مجالی برای درک عظمت و سکوت کوهستان در مقیاسی وسیع و فراموشنشدنی است.
موقعیت جغرافیایی و اهمیت استراتژیک در تقسیمات کوهستانی
برای درک کامل اهمیت قله شاه البرز، باید نگاهی دقیقتر به جایگاه آن در نقشه توپوگرافی ایران انداخت. این قله، بخشی از یک خطالرأس طولانی و مرتفع است که به صورت شرقی-غربی امتداد یافته و به نوعی ستون فقرات البرز غربی را تشکیل میدهد. این خطالرأس عظیم، حوضه آبریز دو رودخانه بسیار مهم را از یکدیگر جدا میکند: در جنوب، دره طالقان قرار دارد که رودخانه شاهرود در آن جریان داشته و به سد طالقان میریزد، و در شمال، دره الموت با رودخانه الموترود واقع شده است که خود یکی از سرشاخههای اصلی سفیدرود محسوب میشود. بنابراین، شاه البرز نقشی حیاتی به عنوان یک دیوار تقسیم آب (watershed divide) ایفا میکند. این ویژگی جغرافیایی باعث شده است که دو جبهه شمالی و جنوبی کوه، از نظر اقلیمی، پوشش گیاهی و حتی فرهنگ روستاهای دامنه، تفاوتهای چشمگیری با یکدیگر داشته باشند. جبهه جنوبی که رو به طالقان است، معمولاً آفتابگیرتر و تا حدی خشکتر است، در حالی که جبهه شمالی به سمت الموت، به دلیل دریافت رطوبت بیشتر از سمت دریای خزر، اغلب سرسبزتر و دارای مراتع غنیتری است. این کوه از طریق گردنهها و خطالرأسهای فرعی به قلههای مهم دیگری متصل میشود که از جمله آنها میتوان به قله سیالان در غرب و مجموعه قلل تخت سلیمان در دوردست اشاره کرد. درک این ساختار پیچیده و ارتباط آن با سایر قلل، برای کوهنوردانی که قصد پیمایشهای خطالرأسی طولانی و فنی را دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است و شاه البرز را به یک نقطه کلیدی و استراتژیک در برنامهریزی صعودهای چندروزه تبدیل میکند.
مسیر جنوبی؛ محبوبترین راه از قلب طالقان و روستای حسنجون
بیتردید، پرترددترین، شناختهشدهترین و استانداردترین مسیر برای ص “صعود به قله شاه البرز”، مسیر جنوبی است که از دره زیبای طالقان و روستای تاریخی حسنجون و سیدآباد آغاز میشود. این مسیر به دلیل دسترسی بهتر از سمت کرج و تهران و همچنین وجود امکانات نسبی در ابتدای مسیر، انتخاب اول اکثر گروههای کوهنورdi است. ماجراجویی از شهر طالقان آغاز شده و با عبور از جادهای آسفالته و живописный به روستای حسنجون در ارتفاع تقریبی ۲۲۰۰ متری میرسد. از این روستا، پاکوب اصلی به سمت شمال و در امتداد یک دره فرعی و رودخانهای که از ارتفاعات سرچشمه میگیرد، شروع میشود. بخش ابتدایی مسیر با شیبی ملایم و با عبور از میان باغها و مراتع سرسبز، بسیار دلنشین است. پس از حدود یک تا دو ساعت کوهپیمایی، مسیر به یک گوسفندسرای بزرگ میرسد که معمولاً به عنوان اولین نقطه برای استراحت و برداشتن آب مورد استفاده قرار میگیرد. از این نقطه به بعد، دره تنگتر شده و شیب مسیر به تدریج افزایش مییابد. کوهنوردان باید خود را برای یک چالش جدیتر آماده کنند، زیرا مسیر از حالت کوهپیمایی ساده خارج شده و نیازمند توان بدنی بیشتری برای غلبه بر شیبهای تند منتهی به گردنه اصلی است. زیباییهای این مسیر، به خصوص در فصل بهار با گلهای وحشی فراوان و در پاییز با رنگهای آتشین طبیعت، خستگی راه را برای کوهنوردان قابل تحملتر میکند و هر پیچ دره، منظرهای جدید و شگفتانگیز را پیش رو قرار میدهد.
چالشهای فنی مسیر جنوبی؛ از گردنه تا صخرههای ژاندارم و قله
ادامه مسیر جنوبی از گوسفندسرای میانی، کوهنوردان را وارد فاز جدیتری از صعود میکند. مسیر با شیبی تند و به صورت زیگزاگ از یال اصلی بالا میرود تا خود را به گردنه وسیعی در ارتفاع تقریبی ۳۸۵۰ متری برساند. رسیدن به این گردنه، یک نقطه عطف در صعود محسوب میشود، زیرا برای اولین بار، چشماندازهایی از آن سوی خطالرأس و دره الموت نمایان میشود و همچنین قله اصلی شاه البرز با دیوارههای صخرهایاش خودنمایی میکند. از این گردنه، مسیر به سمت غرب تغییر جهت داده و بر روی خطالرأس اصلی قرار میگیرد. این بخش از مسیر، نفسگیرترین و فنیترین قسمت صعود است. کوهنوردان باید از کنار چندین قله فرعی و برجهای صخرهای عبور کنند. در این میان، یک برج صخرهای بزرگ و مشخص وجود دارد که در میان کوهنوردان به «ژاندارم» شهرت یافته است. عبور از این قسمت، به خصوص در شرایط زمستانی و یخبندان، نیازمند دقت بالا و در برخی موارد استفاده از دست برای حمایت است و به نوعی دست به سنگ (Scrambling) محسوب میشود. پس از پشت سر گذاشتن این چالش، مسیر نهایی تا قله بر روی یک خطالرأس پهن و سنگی ادامه مییابد. پیمایش این خطالرأس در ارتفاع بالای ۴۰۰۰ متر، در حالی که بادهای شدید منطقه میوزد، آخرین آزمون استقامت کوهنوردان پیش از لمس تابلو و سنگچین قله ۴۱۷۰ متری شاه البرز است؛ تجربهای که ترکیبی از هیجان، خستگی و احساس غرور را به همراه دارد.
مسیر شمالی؛ تجربهای بکر و وحشی از دره الموت و روستای دینهرود
برای کوهنوردانی که به دنبال تجربهای خلوتتر، بکرتر و به مراتب وحشیتر هستند، جبهه شمالی “قله شاه البرز” از سمت دره الموت و روستای دینهرود، گزینهای بینظیر است. این مسیر که از استان قزوین قابل دسترسی است، به دلیل دورتر بودن و مسیر دسترسی سختتر، تردد بسیار کمتری نسبت به جبهه جنوبی دارد و همین امر، طبیعت آن را دستنخوردهتر باقی گذاشته است. صعود از این جبهه، از روستای زیبای دینهرود آغاز میشود. این مسیر در مقایسه با مسیر جنوبی، از همان ابتدا با شیبهای تندتری روبرو است و کوهنورد را به سرعت به ارتفاعات میرساند. مسیر شمالی معمولاً از طریق یک دره عمیق و پرآب به سمت یالهای اصلی کوه هدایت میشود. یکی از ویژگیهای بارز این مسیر، سرسبزی و پوشش گیاهی غنیتر آن است که به خصوص در فصل بهار، چشماندازهای خیرهکنندهای را خلق میکند. با این حال، این مسیر چالشهای خاص خود را نیز دارد؛ پاکوب آن به وضوح مسیر جنوبی نیست و در برخی قسمتها ممکن است پیدا کردن مسیر نیازمند تجربه و مهارت ناوبری باشد. همچنین منابع آب در طول مسیر محدودتر هستند و کوهنوردان باید برنامهریزی دقیقی برای حمل آب داشته باشند. صعود از جبهه شمالی، اگرچه سختتر و طولانیتر است، اما پاداش آن، سکوت مطلق، طبیعت بکر و احساس ناب اکتشاف در یکی از زیباترین و کمتر دیدهشدهترین مناطق البرز مرکزی است.
مقایسه جبهههای صعود؛ طالقان یا الموت، کدام مسیر را انتخاب کنیم؟
انتخاب بین مسیر جنوبی (طالقان) و مسیر شمالی (الموت) برای “صعود به شاه البرز” بستگی به عوامل متعددی از جمله تجربه گروه، فصل صعود، زمان در دسترس و هدف از برنامه دارد. مسیر جنوبی از روستای حسنجون، به دلیل وجود پاکوب مشخص، تردد بیشتر و شیب ملایمتر در بخش ابتدایی، به عنوان مسیر استاندارد و مناسب برای اکثر کوهنوردان، به ویژه کسانی که برای اولین بار قصد صعود به این قله را دارند، شناخته میشود. امکان شبمانی در گوسفندسرا و دسترسی بهتر به آب، از دیگر مزایای این مسیر است. در مقابل، مسیر شمالی از روستای دینهرود، مسیری است برای کوهنوردان با تجربهتر که به دنبال یک چالش جدید و فرار از شلوغی هستند. این مسیر کوتاهتر اما به مراتب پرشیبتر است و نیازمند آمادگی جسمانی بالاتر و مهارتهای بهتر در مسیریابی میباشد. طبیعت وحشی، سکوت و بکر بودن، جذابیت اصلی این جبهه است. از نظر زمانی، صعود از هر دو جبهه معمولاً در قالب یک برنامه دو روزه و با یک شبمانی در ارتفاعات انجام میشود، هرچند کوهنوردان سرعتی و بسیار آماده ممکن است بتوانند آن را در یک روز سنگین نیز به پایان برسانند. در نهایت، مسیر جنوبی، مسیری منطقی و کلاسیک است، در حالی که مسیر شمالی، گزینهای ماجراجویانه و خاص برای کشف چهرهای دیگر از فرمانروای البرز است.
صعود زمستانه به شاه البرز؛ آزمون سخت در قلمرو برف و باد
چهره شاه البرز در فصل زمستان به کلی دگرگون میشود و این کوه مهربان تابستانی، به یک غول برفی سرد و بیرحم بدل میگردد. “صعود زمستانه به شاه البرز” یکی از برنامههای جدی و بسیار چالشبرانگیز در کوهنوردی زمستانی ایران محسوب میشود که تنها از عهده کوهنوردان با تجربه، مجهز و کاملاً آماده برمیآید. حجم سنگین برف در منطقه طالقان و الموت، مسیرهای دسترسی به روستاها را با مشکل مواجه میکند و خود صعود نیز با خطرات متعددی همراه است. دمای هوا در ارتفاعات به راحتی به زیر منفی ۲۰ درجه سانتیگراد سقوط میکند و بادهای بسیار شدید که در خطالرأسهای باز و بیحفاظ میوزد، سرمای حسی را به شدت کاهش داده و خطر هیپوترمی (سرمازدگی عمومی) را به بالاترین حد میرساند. مهمترین و جدیترین خطر در صعود زمستانه شاه البرز، خطر ریزش بهمن (Avalanche) است. شیبهای تند زیر گردنه در مسیر جنوبی و تمام درههای مسیر شمالی، مستعد بهمنهای سهمگین هستند و انتخاب مسیر ایمن نیازمند دانش عمیق بهمنشناسی و تحلیل لایههای برف است. عبور از بخش صخرهای ژاندارم که در زمستان پوشیده از یخ و برف است، به یک چالش فنی تمامعیار تبدیل میشود و نیازمند استفاده از کرامپون، کلنگ و حتی ابزار حمایت است. به همین دلیل، صعود زمستانه به این قله نیازمند برنامهریزی دقیق، بررسی مداوم گزارشهای هواشناسی، به همراه داشتن تجهیزات کامل زمستانی و نجات در بهمن (شامل Avalanche Safety Kit که دارای ترانسیور، بیل و سوندا است) و تجربه کافی در شرایط سخت کوهستانی است.
خطالرأس شاه البرز؛ مسیری برای بلندپروازی کوهنوردان
قله شاه البرز تنها یک نقطه مرتفع نیست، بلکه بخش مرکزی و اوج یک خطالرأس طولانی و پرفراز و نشیب است که پیمایش کامل آن، خود یک برنامه کوهنوردی سطح بالا و جذاب به شمار میرود. این خطالرأس که از شرق به غرب امتداد دارد، قلل فرعی متعددی را در خود جای داده و پیمایش آن نیازمند توان جسمانی بالا، استقامت و مهارتهای فنی در عبور از تیغههای سنگی است. برنامههای پیمایش خطالرأسی معمولاً چند روز به طول میانجامند و کوهنوردان با حمل تمام تجهیزات شبمانی و زیست، مسیری طولانی را بر فراز درههای طالقان و الموت طی میکنند. این نوع صعود، تجربهای کاملاً متفاوت از صعود و فرود از یک مسیر مشخص را ارائه میدهد. کوهنوردان در طول پیمایش، به طور مداوم در ارتفاع بالای ۳۵۰۰ تا ۴۰۰۰ متر قرار دارند که این خود یک تمرین همهوایی عالی محسوب میشود. چشماندازهای مداوم و متغیر از هر دو دره، عبور از گردنههای بکر و کمتر دیدهشده و احساس قرار گرفتن در قلب حیات وحش کوهستان، از جذابیتهای بیبدیل این نوع برنامههاست. این خطالرأس در غرب به قله مرتفع سیالان متصل میشود و پیمایش کامل خطالرأس شاه البرز به سیالان یکی از برنامههای شاخص و کلاسیک کوهنوردی ایران است که رویای بسیاری از کوهنوردان حرفهای میباشد و آزمونی واقعی برای سنجش تمام مهارتهای یک کوهنورد است.
پوشش گیاهی و حیات وحش؛ گنجینههای طبیعی دامان شاه البرز
عظمت شاه البرز تنها در ارتفاع و صخرههایش خلاصه نمیشود، بلکه این کوه و درههای اطراف آن، زیستگاه مجموعهای غنی و ارزشمند از گونههای گیاهی و جانوری است. در دامنههای پایینتر و در نزدیکی روستاها، باغهای میوه همچون گردو، گیلاس و سیب به چشم میخورند. با افزایش ارتفاع، این باغها جای خود را به مراتع سرسبز و غنی میدهند که در فصل بهار و اوایل تابستان، با فرشی رنگارنگ از گلهای وحشی و گیاهان دارویی پوشیده میشوند. گونههایی نظیر گون، آویشن کوهی، چای کوهی (کاکوتی) و انواع گلهای لاله واژگون و شقایق، زیبایی خیرهکنندهای به منطقه میبخشند. این پوشش گیاهی غنی، بستر مناسبی را برای حیات وحش فراهم کرده است. در ارتفاعات و مناطق صخرهای، کل و بز (Wild Goat) به عنوان نماد حیات وحش کوهستانهای ایران، به وفور یافت میشوند و مشاهده گلههای آنها در حال حرکت بر روی صخرهها، یکی از زیباترین صحنههایی است که کوهنوردان میتوانند شاهد آن باشند. علاوه بر آن، حیواناتی همچون گرگ، روباه، شغال و پرندگانی نظیر کبک دری، عقاب طلایی و هما نیز در این اکوسیستم وسیع زندگی میکنند. حفاظت از این تنوع زیستی بینظیر، وظیفه تکتک کوهنوردان و بازدیدکنندگانی است که به این منطقه قدم میگذارند تا این میراث طبیعی برای نسلهای آینده نیز باقی بماند.
منظرگاه قله؛ تماشای پانورامیک از طالقان تا تخت سلیمان
پاداش نهایی برای هر کوهنوردی که سختیهای مسیر را به جان خریده و خود را به “قله ۴۱۷۰ متری شاه البرز” رسانده، چشمانداز وسیع و پانورامیکی است که از فراز آن قابل مشاهده است. ایستادن بر روی بام استان البرز، حسی از تسلط و عظمت را به انسان القا میکند. در یک روز صاف و شفاف، دید از قله به تمام جهات گسترده است. به سمت جنوب، دره وسیع طالقان و دریاچه زیبای سد طالقان همچون نگینی فیروزهای در میان کوهها میدرخشد. فراتر از آن، رشتهکوههای جنوبیتر و در افق بسیار دور، دشت قزوین قابل تشخیص است. با چرخش به سمت شمال، منظرهای کاملاً متفاوت و وحشی نمایان میشود؛ دره عمیق و پرپیچوخم الموت و در پس آن، دیوارههای سرسبز و جنگلی البرز شمالی که به سمت دریای خزر سرازیر میشوند. اما شاید شگفتانگیزترین بخش این چشمانداز، منظره غرب باشد. در افق غربی، مجموعه قلل علمکوه و تخت سلیمان با یخچالهای دائمی و دیوارههای سر به فلک کشیدهشان با وضوح کامل خودنمایی میکنند و ابهت منطقه را دوچندان میسازند. در سمت شرق نیز، خطالرأس البرز مرکزی تا قلههای آزادکوه و دیگر قلل منطقه ادامه مییابد. این منظره ۳۶۰ درجه، نه تنها یک تصویر زیبا، بلکه یک نقشه زنده و سهبعدی از جغرافیای پیچیده و باشکوه البرز است که خستگی صعود را به شیرینترین خاطرهها تبدیل میکند.
دیدگاهتان را بنویسید